Diễn đàn Kinh tế Quốc tế Saint Petersburg 2025

Thay đổi hành vi và nhận thức của người hút thuốc

Theo dữ liệu từ Trung tâm nghiên cứu công luận Nga, tỷ lệ người hút thuốc chưa cai đã tăng từ 19% lên 30% tính từ năm 2014 cho tới thời điểm hiện tại

Tuy nhiên, dù đã có nhiều phương pháp hỗ trợ cai thuốc từ cách tư vấn thông thường đến răn đe nghiêm khắc, nhưng hiệu quả thực tế vẫn rất hạn chế. Tỷ lệ người bỏ thuốc không cải thiện đáng kể, trong khi hiện có tới 30–33% dân số Nga vẫn hút thuốc lá điếu. Đáng chú ý, khoảng 10% trong số đó không có ý định từ bỏ thói quen này.

Từ thực tiễn đó, Nghị sĩ Duma Quốc gia Nga Ayrat Farrakhov cho rằng, những thông điệp mang tính răn đe, một chiều đã không còn tác dụng, thậm chí có thể phản tác dụng với những người không muốn hoặc không thể thay đổi hành vi hút thuốc lá dù biết cứ tiếp tục sẽ có hại cho sức khỏe.

Trước thực tế nhiều người vẫn chưa muốn hoặc chưa cai được thuốc lá, các chuyên gia cho rằng thách thức lớn hiện nay không chỉ nằm ở công nghệ y tế, mà còn ở việc thay đổi hành vi và nhận thức của người hút thuốc.

TS Isaeva Elena Rudolfovna, Trưởng khoa Tâm lý học Tổng quát và Lâm sàng, Đại học Y khoa Pavlov Saint Petersburg nhấn mạnh rằng, những người đang duy trì thói quen có hại cần được hỗ trợ tâm lý và có lộ trình can thiệp rõ ràng để giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính. Theo bà, đã đến lúc cần chuyển sang cách tiếp cận nhẹ nhàng hơn, thay vì răn đe, thông qua việc hướng dẫn người dân thay đổi thói quen từng bước một cách tích cực và bền vững.

TS Isaeva Elena Rudolfovna, Trưởng khoa Tâm lý học tại Đại học Y khoa Pavlov Saint Petersburg

Theo bà Isaeva, với những thói quen ảnh hưởng đến ngoại hình và sức khỏe, như ăn uống không kiểm soát hay hút thuốc lá, việc thay đổi nên bắt đầu từ những điều nhỏ nhất. Ví dụ, người thừa cân có thể bắt đầu bằng cách giảm khẩu phần ăn để kiểm soát cân nặng. Tương tự, người hút thuốc cũng có thể áp dụng nguyên lý "giảm tác hại" - tức là thay đổi dần dần hành vi có hại thay vì cố gắng từ bỏ hoàn toàn ngay lập tức.

Cùng nói về hướng tiếp cận này, theo bà Larisa Popovich, Giám đốc Viện Kinh tế Y tế thuộc Đại học Kinh tế Quốc dân Nga (HSE), mô hình "điều chỉnh nguy cơ, giảm thiểu tác hại" trong kiểm soát thuốc lá có thể hiểu là việc chuyển tạm thời từ thuốc lá điếu sang các sản phẩm thay thế ít gây hại hơn. Bà nhấn mạnh: "Cách tốt nhất để loại bỏ hoàn toàn nguy cơ là ngừng hút thuốc lá điếu. Tuy nhiên, với những người đã hút lâu năm và chưa thể bỏ ngay, họ nên được tiếp cận với các lựa chọn thay thế ít độc hại hơn".

Bà Larisa Popovich

Cần phối hợp chặt chẽ giữa giới chuyên môn, lập pháp và hành pháp

Về mặt khoa học, vào tháng 12.2024, Hội Hô hấp Nga và Hội Tâm thần học đã đưa ra khuyến nghị đã được Hội đồng Thực hành của Bộ Y tế phê duyệt: rằng các sản phẩm thuốc lá không khói đã được chứng nhận có thể được sử dụng như một giải pháp tạm thời nhằm giảm tác hại.

Còn ở góc độ kinh tế, bà Larisa Popovich nhận định: Nếu người trưởng thành chuyển từ thuốc lá điếu sang các sản phẩm giảm hại, nước Nga có thể tiết kiệm gần 1.500 tỉ Rúp mỗi năm.

Trên thực tế, mô hình "giảm tác hại" không phải là mới với Nga. Vào những năm 1980, Liên Xô từng giảm hàm lượng hắc ín trong thuốc lá điếu, giúp giảm 40% tỷ lệ mắc ung thư phổi, dù lượng tiêu thụ thuốc lá vẫn tăng. Đầu những năm 2000, Nga cũng từng triển khai thành công chương trình giảm tiêu thụ rượu dựa trên dữ liệu dịch tễ học, cứu sống khoảng 3,5 triệu người và giúp tuổi thọ trung bình tăng từ 7-10 năm trong giai đoạn 2009-2019.

Theo ông David Zaridze - Trưởng khoa Dịch tễ học lâm sàng tại Viện Ung thư Blokhin - đây là minh chứng cho thấy các chính sách phòng ngừa dựa trên khoa học, khi có sự phối hợp giữa giới chuyên môn, lập pháp và hành pháp, có thể mang lại hiệu quả rõ rệt.

Về lâu dài, các chuyên gia cho rằng mô hình "giảm tác hại" nên được tích hợp vào chiến lược phát triển hệ thống y tế quốc gia, với cơ chế quản lý dựa trên mức độ nguy cơ ở cấp nhà nước.